Πάντα εντυπωσιάζομαι με τη συνέχεια που έχουν οι εποχές, οι ιστορικοί χρόνοι και το πώς συμπυκνώνοντάς τους σε λογοτεχνία, συγγραφείς όπως ο Καλιότσος, καταφέρνουν να δημιουργήσουν βιβλία που μοιάζουν σαν να γράφτηκαν χτες.

Ας κάνω λοιπόν εγώ την αρχή για την επέτειο των εκατό χρόνων από τη γέννηση του Παντελή Καλιότσου. Θα λειτουργήσει πιστεύω η φετινή χρονιά ως αφορμή για να θυμηθούμε τον συγγραφέα και το έργο του. Κάποιοι να τον ξαναδιαβάσουμε, άλλοι να ανακαλύψουν βιβλία του λιγότερο γνωστά και άλλοι να τον ευχαριστηθούν για πρώτη τους φορά.

Τα βιβλία του Καλιότσου λοιπόν, μιλάω για τα παιδικά που γνωρίζω, έχουν γραφτεί σε μιαν άλλη εποχή. Και δε μιλάμε ούτε για τη δεκαετία του 1990 ούτε για τη δεκαετία του 2000 ούτε καν για τη δεκαετία του 2010. Τα βιβλία του κουβαλάνε, νομίζω, τις εμπειρίες ενός άλλου κόσμου. Πρόκειται για κείμενα γραμμένα από έναν άνθρωπο που έζησε τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, τις δύσκολες δεκαετίες της ανοικοδόμησης μετά την Κατοχή και τον Εμφύλιο, την ανασφάλεια του Ψυχρού Πολέμου, την εφτάχρονη δικτατορία και, τέλος, το ξέσπασμα της Μεταπολίτευσης, ένα πολιτισμικό, πολιτικό και κοινωνικό ορόσημο για την ελληνική κοινωνία.

Παρ’ όλα αυτά, όπως μπορείτε να φανταστείτε, δε γράφω τα παραπάνω για να πω ότι ο Καλιότσος δεν είναι επίκαιρος! Το αντίθετο. Πάντα εντυπωσιάζομαι με τη συνέχεια που έχουν οι εποχές, οι ιστορικοί χρόνοι και το πώς συμπυκνώνοντάς τους σε λογοτεχνία, συγγραφείς όπως ο Καλιότσος, καταφέρνουν να δημιουργήσουν βιβλία που μοιάζουν σαν να γράφτηκαν χτες.

Βέβαια, τα τρία βιβλία για τα οποία επέλεξα να γράψω, Τα ξύλινα σπαθιά, Η σφεντόνα του Δαβίδ  και η Μύγα  γράφτηκαν, τουλάχιστον απ’ όσο καταλαβαίνω, με μια συγκεκριμένη έγνοια, την εναντίωση στο παράλογο της εξουσίας και του πολέμου.

Τα ξύλινα σπαθιά. Τι δώρo σκέφτεστε συνήθως να πάρετε στον ανιψιό σας όταν έχει γιορτή ή γενέθλια; Ή, μάλλον, τι δώρο θα ήθελε εκείνος; Εάν η απάντηση είναι κάποιου είδους πολεμικό παιχνίδι, ψηφιακό ή «χειροπιαστό», τότε ίσως να μπορείτε να ταυτιστείτε με την ανησυχία του κυρίου Γουργούρη, του φαρμακοποιού από το χωριό Μανωλίτσα, ο οποίος θεωρεί «πως (δεν) έχει μεγάλη διαφορά, αν εδώ πέρα τα σπαθιά είναι ξύλινα και τα πιστόλια νεροπίστολα. Η μανία του πολέμου αρχίζει με τα τυροβόλα και καταλήγει στα πυροβόλα!». 

Είναι αντιφατικό τη μια στιγμή να συμβαίνει πόλεμος, σήμερα, σε τόσα μέτωπα σε ολόκληρο τον πλανήτη και παράλληλα βιντεοπαιχνίδια να ωραιοποιούν τον θάνατο, ταινίες να ρομαντικοποιούν τον μιλιταρισμό και παιχνιδάδικα να προτείνουν ψεύτικα όπλα ως παιχνίδια. Πώς μπλέκεται η εποχή μας με την εποχή του Καλιότσου τόσο άμεσα!

Τα παιδιά του χωριού πάντως δεν το σκέφτηκαν και πολύ. Μόλις ο μπαρμπα-Γάντζος, ο έμπορος, τους πρόσφερε σφεντόνες, νεροπίστολα και άλλα τέτοια, τα παιδιά, που ήδη είχανε τον «πόλεμο» ως παιχνίδι τους, τσίμπησαν και εξοπλίστηκαν για τα καλά. Ο πόλεμος θα γίνει γρήγορα ανελέητος και ο «έμπορος των όπλων» ρίχνει λάδι στη φωτιά γιατί βλέπει τα κέρδη του μαγαζιού του να αυξάνονται.

Τι θα κάνουν τα παιδιά όταν θύμα τους θα γίνει ένας περαστικός από το πεδίο της μάχης; Η παιδική ευαισθησία σε συνδυασμό με τα σοφά λόγια του καλού φαρμακοποιού θα μετατρέψουν αυτούς τους νεαρούς στρατιώτες, τους άλλοτε διψασμένους για μάχη και θάνατο, σε πρεσβευτές της ειρήνης, έτοιμους να προκαλέσουν ένα παγκόσμιο πλήγμα στη βιομηχανία των πολεμικών παιχνιδιών.

Αυτό το ξέρατε; Από τον τίτλο του βιβλίου πήρε το όνομά του το ομώνυμο συγκρότημα ελληνικής ροκ!

«Ο πόλεμος είναι κάτι το οποίο έρχεται χωρίς να το καταλάβεις» λέει με διδακτικό ύφος ο μπαρμπα-Γάντζος στον φαρμακοποιό. Αυτό που εννοεί όμως ο έμπορος παιχνιδιών είναι πως μερικές φορές σιγοβράζει γύρω μας και αυτό που χρειάζεται είναι μια σπίθα για να ανάψουν τα αίματα. Ε, αυτόν τον ρόλο θα παίξει η βιτρίνα του μαγαζιού του η οποία από την μια μέρα στην άλλη θα γεμίσει με τανκς, στρατιωτάκια, σημαίες, πυραύλους και μπαζούκας. Τα παιδιά ξεκινάνε τον πόλεμο!

Η σφεντόνα του Δαβίδ  δεν τα βάζει με τους εμπόρους του πολέμου, μικρούς ή μεγάλους, αλλά με κάτι διαβόλους που από τη μια ημέρα στην άλλη αποφάσισαν να ανατρέψουν το πολίτευμα και να εγκαθιδρύσουν δικτατορία. Θα κάνουν πολλά, όμως δεν είναι άτρωτοι, το μεγαλύτερό τους λάθος το έπραξαν όταν φυλάκισαν τον πατέρα της δεσποινίδας Αντιγόνης, της αγαπημένης δασκάλας μιας τάξης δεκαεννέα μαθητών της Β΄ Δημοτικού από το Μεγαλόβρυσο. Ε, δεν τα βάζεις με τα παιδιά, έτσι δεν είναι;

Το βιβλίο ξεκινάει με τη συγκινητική και αυθόρμητη αλληλεγγύη των παιδιών τα οποία θα κάνουν αυτό που θεωρούν απαραίτητο για να βοηθήσουν τη δασκάλα τους: θα πάρουν θέσεις μάχης. Ζητώντας από τον Άγιο Βασίλη τα απαραίτητα σύνεργα για έναν τέτοιο αγώνα, είναι έτοιμα να ρίξουν το καθεστώς. Αυτό όμως που δεν είχαν υπολογίσει είναι ότι σε περιόδους που η εξουσία φοβάται, αξιοποιεί κάποιες, κάπως ανήθικες μεθόδους για να επιβιώσει, δημιουργώντας δίκτυα παρακολούθησης, ώστε να ελέγχει τα πάντα.

Εσείς, αλήθεια, αν η δουλειά σας σε κάτι τέτοιες μέρες ήταν να ανοίγετε γράμματα που φεύγουν για το εξωτερικό και κάποιο από αυτά ζητούσε «19 ατομικά αφτόματα», «μια ζώνη με παραμάνες ναφτικές ανοξίδοτες για να κρεμ(άμαι) γύρο γύρο χειροβομβίδες», «πάραπολές σφέρες δεσμίδες για τα αφτόματα κι ένα χάρτη μη ροτάς» (και πολλά ακόμα), τι θα κάνατε;

Η μύγα  είναι μια σύντομη ιστορία του Παντελή Καλιότσου για έναν τρομερό πόλεμο ο οποίος ξεκίνησε με αφορμή μια κουτσουλιά! Όταν δυο αντίπαλοι αρχηγοί κρατών, ο θείος Προκόπης ο Καλλιγράφος της Δημοκρατικής Δικτατορίας και ο Αλλήθωρος Θεοδοσόφ της Δικτατορικής Δημοκρατίας «ψάχνονται» για να ξεκινήσουν έναν πόλεμο μεταξύ τους, τότε όλα μοιάζουν με σπίρτο έτοιμο να ανάψει. Μια ειρωνική τοποθέτηση για τη μεγάλη «ψυχρή» σύγκρουση του περασμένου αιώνα ανάμεσα στις Η.Π.Α. και στη Σοβιετική Ένωση η οποία, δυστυχώς, είναι και σήμερα τρομερά εύστοχη!

Σήμερον, αξιότιμοι κύριοι, είπε, εκλήθημεν ίνα συζητήσωμεν εάν είναι δυνατή η συνύπαρξις των δύο κόσμων…

Μόλις τ’ ακούσανε αυτό οι αντιπρόσωποι, έμειναν μ’ ανοιχτό στόμα. Πάνω από διακόσια χρόνια συνυπήρχανε οι κόσμοι χωρίς κανένας να σκεφτεί αν είναι δυνατή η συνύπαρξή τους. Πάνω από διακόσια χρόνια ζούσανε βλακωδώς εν ειρήνη. Και σήμερα, για πρώτη φορά, βλέπανε πως το πράμα αυτό σήκωνε αμφισβήτηση.

Αυτός είναι λοιπόν ο δικός μου Παντελής Καλιότσος. Ο ενθουσιασμός μου μαζί του επανήλθε μέσα από τον Μήνα Εφηβείας των Εκδόσεων Πατάκη και την εκδήλωση «Αγαπητέ Άγιε Βασίλη, θα ήθελα μια χειροβομβίδα… 100 χρόνια Παντελής Καλιότσος (1925-2025)». Αυτή η παρουσίαση/ακτινογραφία του διωκτικού χαρακτήρα της δικτατορίας των συνταγματαρχών (1967-1974) ξεκίνησε για πρώτη φορά τον Νοέμβρη του 2023 και φέτος, στην επέτειο των 100 χρόνων από τη γέννηση του Παντελή Καλιότσου, φιλοδοξούμε να μπει σε ακόμα περισσότερες σχολικές αίθουσες.