Ο Τζόρτζ Σόντερς, Αμερικανός συγγραφέας και καθηγητής δημιουργικής γραφής στο Syracuse University, χρησιμοποιεί ως πρώτη ύλη στα μαθήματά του κυρίως διηγήματα. Με αφορμή την αγάπη του για τη μικρή φόρμα κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ το βιβλίο του «Κολυμπώντας στη λιμνούλα υπό βροχήν» (2023) ( «A swim in a pond in the rain» μτφρ. Αντρέας Παππάς και μτφρ. ρωσικών κειμένων Α. Ιωαννίδου, Β. Ντινόπουλου). Ένας «παιχνιδιάρικος» τίτλος μ’ ένα εξίσου «παιχνιδιάρικο» εξώφυλλο με τα κεφάλια των Τσέχοφ, Τουργκένιεφ, Τολστόι και Γκόγκολ να επιπλέουν στη λίμνη υπό βροχήν συνομιλώντας, αγναντεύοντας και δίνοντας μαθήματα δημιουργικής γραφής, ανάγνωσης και ζωής μέσα από τα δικά τους διηγήματα, τα οποία, ο συγγραφέας αναλύει στους/στις φοιτητές/τριές του. Πώς αλλιώς; Αυτή δεν είναι πρωτίστως και η δουλειά του συγγραφέα; Πρώτα η ανάγνωση! Κι έπειτα, η ανάλυση των κειμένων πέρα από ακαδημαϊσμούς και απόλυτες σκέψεις ώστε να ξεκλειδώσεις ανάγνωση και συγγραφή χωρίς να… πνιγείς στον βυθό ή απλά να επιπλεύσεις. Αν και ο Σόντερς θεωρείται μάστερ της μικρής φόρμας, ο ίδιος βραβεύτηκε το 2017 με το The Man Booker για το ένα και μοναδικό, μέχρι σήμερα, μυθιστόρημά του με τίτλο Lincoln in the Bardo1.
Κολυμπώντας στη λιμνούλα υπό βροχήν, George Saunders,
Εκδόσεις Πατάκη, 2023
Ας επανέλθουμε, ωστόσο, στο διήγημα που είναι και η αγαπημένη φόρμα συγγραφής και διδασκαλίας του. Ο Σόντερς απευθύνεται συχνά στον εαυτό του λέγοντας: «Ξεκίνα αμέσως να γράφεις. Ο χρόνος είναι λίγος».2 Ίσως γι’ αυτό και στο βιβλίο του ξεκινά με μια ενθάρρυνση προς τους υποψήφιους συγγραφείς. «Εμπρός, λοιπόν!» και μας θυμίζει ότι, στην πραγματικότητα, η συγγραφή είναι ένα θράσος συνδυασμών που συμπεριλαμβάνει την ελάχιστη χειρονομία, την εμμονή στη λεπτομέρεια, την αφαίρεση, το μεγαλείο, τη συμπόνια, το χιούμορ αλλά και τη σιωπή, ώστε το αποτέλεσμα «να μας υπενθυμίζει ότι αυτή η πρώτη αίσθηση που αποκομίζουμε από ένα έργο είναι όχι μόνο εξίσου πραγματική, αλλά και πιο σημαντική από εκείνη που ακολουθεί ως αποτέλεσμα των νοητικών διεργασιών» (σελ. 143).
Ποιες είναι, όμως, οι αρετές ενός έργου και ποια τα ερωτήματα που θέτει, έστω και έμμεσα, για το νόημα της ζωής; Πώς πρέπει να ζούμε; Υπάρχει προορισμός; Πώς διακρίνουμε το σημαντικό από το ασήμαντο; Η αλήθεια είναι μόνο μια και, αν ναι, πώς την ξεχωρίζουμε από το ψέμα; Πώς μπορούμε να μένουμε αδιάφοροι δίπλα στις ανισότητες; Αυτά και άλλα ερωτήματα εγείρονται μέσα από την ανάγνωση των επτά διηγημάτων των Ρώσων συγγραφέων του 19ου αιώνα που επιλέγει ο Σόντερς, όχι μόνο γιατί θεωρεί ιδιαίτερο τον τρόπο γραφής τους, αλλά και γιατί μέσα από τα κείμενά τους αναδύεται συνεχώς το αίνιγμα που φέρει η απλότητα της καθημερινής ζωής των ηρώων τους. Ακούμε τις φωνές τους αλλά μαθαίνουμε και το πίσω μέρος των σκέψεών τους. Από τη μια οι παγιωμένες συνήθειες που σχηματίζουν την καθημερινότητα κι από την άλλη οι δεύτερες σκέψεις που, ενίοτε, μπορεί να είναι και αποσταθεροποιητικές. Μια τέτοια περίπτωση είναι και το διήγημα του Γκόγκολ «Η μύτη» (1836). Διαβάζοντάς το, διαπιστώνουμε αίφνης ότι η λογοτεχνία μπορεί να γίνει μια λογοτεχνία με χιούμορ που προκαλεί γέλιο και ότι, τελικά, δεν αποκαλύπτονται όλα ομαλά όπως φαίνονται από την αρχή. Κάτι σαν την ποικιλομορφία και τον πλούτο της ζωής που, αλίμονο, δεν είναι όλα μονοδιάστατα και συντεταγμένα.
Σύμφωνα με το δαρβινικό πρότυπο, ενδεχομένως να έχουμε συνηθίσει σ’ έναν κόσμο τακτοποιημένο και εύληπτο μέχρι να διαπιστώσουμε ότι στη ζωή υπάρχει η κωμική ή και ακόμα η κωμικοτραγική πλευρά που διακόπτει ή αναιρεί μια παγιωμένη κατάσταση/σοβαρότητα προκαλώντας απρόβλεπτους τριγμούς. Ε, λοιπόν, αυτό μας συστήνει και ο Σόντερς μέσα από τους σχολιασμούς του. Πώς να μάθουμε να κατατροπώνουμε, τουλάχιστον μέσα από τη λογοτεχνία, αυτές τις τεμπέλικες κοινοτοπίες της ζωής και της τέχνης τολμώντας ν’ αναγνωρίσουμε την έκπληξη. «Ίσως η πύλη της αλήθειας να είναι το αλλόκοτο» (σελ. 365) θα μας εξηγήσει στον σχολιασμό που ακολουθεί το διήγημα.
Το βιβλίο απευθύνεται σε επίδοξους συγγραφείς αλλά και σε συστηματικούς αναγνώστες που θέλουν να δροσιστούν χωρίς ενδοιασμούς στα νερά της λίμνης, να κάνουν μακροβούτια χωρίς να πνιγούν, να την κρυπτογραφήσουν απ’ άκρο σε άκρο, απολαμβάνοντας τη διαδρομή. Εν ολίγοις να μάθουν να βρέχονται άφοβα κι αβίαστα από τις εκπλήξεις της ζωής όπως ο Σόντερς που, διαβάζοντας «Τα σταφύλια της οργής» του Στάινμπεκ, από μεταλλειολόγος έγινε συγγραφέας και δάσκαλος δημιουργικής γραφής. «Ήμασταν και εμείς κομμάτια και θρύψαλα του καπιταλισμού, ήμασταν το απαραίτητο κόστος που είχε η άνθηση των επιχειρήσεων. Με λίγα λόγια, ο Στάινμπεκ έγραφε για τη ζωή των ανθρώπων, έθετε τα ίδια ερωτήματα που έθετα και εγώ, στα οποία μάλιστα θεωρούσε –όπως και εγώ– πως έπρεπε να δοθεί επειγόντως απάντηση» (σελ.15).
Η ανθολόγηση των κειμένων περιλαμβάνει τα διηγήματα «Στο κάρο» και «Φραγκοστάφυλα» του Άντον Τσέχοφ, «Οι τραγουδιστές» του Ιβάν Τουργκένιεφ, «Αφεντικό και εργάτης» και «Ο Αλιόσα το Τσουκάλι» του Λέοντος Τολστόι, καθώς και το «Η μύτη» του Νικολάι Γκόγκολ που μεταφράζονται για πρώτη φορά στα ελληνικά από τα ρωσικά, ειδικά γι’ αυτή την έκδοση, από την Αλεξάνδρα Ιωαννίδου. Σ’ αυτά προστίθεται και το διήγημα «Η ψυχούλα» του Τσέχοφ, που είχε ήδη μεταφραστεί από τον Βασίλη Ντινόπουλο. Κάθε διήγημα ακολουθείται από σχολιασμό που στηρίζεται στην προφορική διδασκαλία του συγγραφέα αλλά και τη συζήτηση με τους/τις φοιτητές/τριές τους. Είναι έργα αντίστασης, όπως υποστηρίζει ο ίδιος, παρόλο που φαινομενικά είναι απολιτικά και «οικιακά» (σελ.15) με την έννοια ότι καθετί στη ζωή είναι αξιοσημείωτο και επαναστατικό, ακόμα κι αν είναι περαστικό, αθόρυβο και ταπεινό.
Σημειώσεις
1. Στα ελληνικά «Λήθη και Λίνκολν», μτφρ. Γιώργος-Ικαρος Μπαμπασάκης, εκδόσεις Ίκαρος, 472 σελ.
2. Αναφορά του συγγραφέα από συνέντευξή του στην ιστοσελίδα GoodTimes.
Η Ελένη Γουρνέλου είναι απόφοιτος του Τμ. Ευρωπαϊκού Πολιτισμού & Κοινωνική Ανθρωπολόγος. Εργάζεται στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου κι έχει συνεργαστεί ως παραγωγός με ραδιοφωνικούς σταθμούς και αρθρογραφήσει σε εφημερίδες της Λέσβου και της Σύρου.
